سوره عنکبوتسوره عنکبوت بیست و نهمین سوره قرآن کریم می باشد و از آن در باب صلات نام برده‌اند. ۱ - استحباب قرائت سوره مذکورقرائت سوره عنکبوت در شب بیست و سوم ماه رمضان مستحب است. ۲ - سوره عنکبوت در روایتدر حدیثی از امام صادق علیه السّلام آمده است: «هر کس سوره عنکبوت و روم را در شب بیست و سوم ماه رمضان تلاوت کند، سوگند به خدا از بهشتیان خواهد بود». ۳ - تشبیه عقاید کافران به تار عنکبوتخداوند در این سوره با تشبیه کافران در عقاید الحادی خودشان به عنکبوت که سست‌ترین خانه‌ها را دارد و تار و پودش بوسیله بادها در هم می‌ریزد، سستی بنای اندیشه‌های مشرکان و مادی گرایان را بازگو می‌کند که حباب اندیشه‌های ایشان بر سرابی خیالی و پوچ استوار است. آیه ۴۱ این حقیقت را بیان نموده و نام سوره از همین آیه گرفته شده است. ۴ - بیان درگیری مؤمنین با کافرانسوره عنکبوت، درگیری ایمان آورندگان را با فتنه گری‌ها، کارشکنی‌ها و اغواهای مخالفان بیان می‌کند و به مؤمنان، تکالیف و تعهدات و صبر در این راه را یادآوری می‌کند. از سیاق آیات این سوره و بخصوص آیات اول سوره برمی آید که بعضی از کسانی که در مکه و قبل از هجرت ، به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ایمان آورده بودند، از ترس فتنه‌ای که از ناحیه مشرکین تهدیدشان می‌کرد، از ایمان خود برگشته بودند، چون مشرکین دست از سر مسلمانان برنمی داشتند، و مرتب آنان را دعوت می‌کردند به اینکه از ایمان به آن جناب برگردند، و ضمانت می‌دادند که اگر برگردید هر ضرری از این بابت دیدید ما جبران می‌کنیم، هم چنان که اگر برنگردید بلا به سرتان می‌آوریم، و آن قدر شکنجه تان می‌کنیم تا به کیش ما برگردید؛ آیه و قال الذین کفروا للذین آمنوا اتبعوا سبیلنا و لنحمل خطایاکم... و آیه شریفه و من الناس من یقول آمنا بالله فاذا اوذی فی الله جعل فتنة الناس کعذاب الله... متضمن این معانی است. و گویا از این عده که از ایمان خود رجوع کرده‌اند کسانی بوده‌اند که رجوع شان به خاطر مجاهدت و تهدید و تشویق پدر و مادرشان بوده، مانند بعضی از فرزندان مشرکین که از آیه شریفه و وصینا الانسان بوالدیه حسنا و ان جاهداک لتشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما... این معنا استشمام می‌شود، و این سوره در باره این عده نازل شده است. ۵ - غرض سوره عنکبوتپس غرض سوره به طوری که از اول و آخرش و سیاق جاری در سراسرش استفاده می‌شود، این است که: غرض خدای تعالی از ایمان مردم تنها این نیست که به زبان بگویند، ایمان آوردیم؛ بلکه غرض، حقیقت ایمان است، که تندباد فتنه‌ها آن را تکان نمی‌دهد، ودگرگونی حوادث، دگرگونش نمی‌سازد، بلکه هر چه فتنه‌ها بیش تر فشار بیاورد، پا بر جا و ریشه دارتر می‌گردد. پس مردم خیال نکنند به صرف این که بگویند ایمان آوردیم دست از سرشان برمی دارند، و در بوته آزمایش قرار نمی‌گیرند، نه، بلکه به یقین امتحان می‌شوند، تا آنچه در دل نهان دارند، ظاهر شود و معلوم شود ایمان است یا کفر ، فلیعلمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین؛ پس خدا حتما باید معلوم کند آن کسانی را که در دعوی ایمان راست می‌گویند، و آن‌هایی که در این دعوی دروغ گویند. بدین سان، فتنه و محنت یکی از سنت‌های الهی است که به هیچ وجه و درباره هیچ کس از آن گذشت نمی‌شود، همان طور که در امت‌های گذشته از قبیل قوم نوح ، عاد ، ثمود ، قوم ابراهیم ، لوط ، شعیب و موسی جریان یافت، و جمعی استقامت ورزیده و جمعی دیگر هلاک شدند و در امت‌های حاضر و آینده نیز جریان خواهد داشت، و خدا به کسی ظلم نکرده، و نمی‌کند، این خود امت‌ها و اشخاصند که به خود ظلم می‌کنند. پس کسی که می‌گوید من به خدا ایمان آوردم باید در برابر ایمانش صبر کند، و خدای یگانه را بپرستد و چون قیام به وظایف دینی برایش دشوار و یا غیر ممکن شد، باید به دیاری دیگر مهاجرت کند، دیاری و سرزمینی که در آنجا بتواند به وظیفه‌های خود عمل کند، چون، زمین خدا وسیع است. و هرگز نباید به خاطر ترس از گرسنگی و سایر امور زندگی از مهاجرت چشم بپوشد، برای اینکه رزق بندگان به عهده خدا است، و کاین من دابة لا تحمل رزقها الله یرزقها و ایاکم؛ و چه بسیار جنبده که خودش متحمل رزقش نیست بلکه خدا است که رزق آنها و رزق شما را می‌دهد. ۶ - آزمایش کافران توسط اعمالشانو اما مشرکین که مؤمنین را آزار می‌کردند با اینکه مؤمنین بغیر از این که می‌گفتند: پروردگار ما الله است، هیچ جرمی مرتکب نشده بودند، آنها هم باید بدانند که با این رفتار خود خدا را عاجز نمی‌کنند، و به ستوه نمی‌آورند، و نمی‌توانند خواست خود را علیه خواست خدا به کرسی بنشانند، بلکه خود این آزارشان همانگونه که فتنه و آزمایش مؤمنین است، فتنه و آزمایش خودشان نیز هست، و چنان نیست که از علم و تقدیر الهی خارج باشد، بلکه این خدا است که آنان را در چنین بوته‌ای از آزمایش قرار داده، و دارد علیه آنان ضبط می‌کند، تا اگر خواست در همین دنیا به وبال آن گرفتارشان کند، و اگر خواست این عذاب را تاخیر انداخته در روزی که به سوی او برمی گردند، و دیگر راه گریزی ندارند، عذاب کند. اما آن چه به عنوان حجت و دلیل برای خود درست کرده و دل بدان خوش کرده‌اند، سخن باطل و دلیل مردودی است که هیچ جا به دردشان نمی‌خورد، و حجت علیه آنان تمام است. ۷ - ویژگی‌های سوره عنکبوت۱. این سوره ۶۹ آیه، ۱۹۸۱ یا ۱۹۸۳ کلمه و ۴۱۹۵ یا ۴۳۲۱ حرف دارد. ۲. در ترتیب نزول، هشتاد و پنجمین و در مصحف شریف بیست و نهمین سوره است. ۳. پس از سوره روم و پیش از سوره مطففین نازل شد. ۴. این سوره را مکی دانسته‌اند؛ به جز آیات ۱ تا ۱۱ که مدنی است. ۵. از سور مثانی و شامل حدود یک حزب از قرآن است. ۶. پانزدهمین سوره‌ای است که در آغاز آن حروف مقطعه قرار گرفته است. ۷. گفته‌اند یک آیه منسوخ دارد. ۸ - محتوای سوره۱. قانون آزمایش عمومی مانند جنگ‌ها، سختی‌ها و گرفتاری‌ها؛ ۲. شفقت خدای متعالی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با بیان بخش‌هایی از سرگذشت پیامبران بزرگ الهی؛ ۳. حقوق والدین؛ ۴. شیوه مجادله و مناظره با دشمنان؛ ۵. بخش‌هایی از سرنوشت اقوام گذشته همچون قارون و فرعون ؛ ۶. مسئله هجرت و مجاهدت در راه خدا. [۴]
سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، ج۱، ص۴۵۱.
[۵]
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، ص۳۵۰.
[۷]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۵۸۵.
[۱۱]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۱۶.
[۱۲]
هاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‌های قرآن، ص۲۸۳.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«سوره عنکبوت». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۵، ص۴۹۸، برگرفته از مقاله «سوره عنکبوت». رده‌های این صفحه : سوره‌های قرآن
|